16 września br. wzięłam udział w bardzo ważnym wydarzeniu dla Kaszubów, bowiem tego dnia w Kościerzynie odsłonięto pomnik dra Aleksandra Majkowskiego. Pomnik powstał z inicjatywy Zrzeszenia Kaszubsko – Pomorskiego oddziału w Kościerzynie, sama osobiście jako prezes tej organizacji podpisywałam w tej sprawie specjalną petycję do Rady Miasta Kościerzyna.

Twórcą pomnika jest Tomasz Radziewicz, również autor rzeźby Remusa, która stanęła na kościerskim Rynku. Natomiast całość prac sfinansowała Gmina Miejska Kościerzyna.

Aleksander Majkowski to bardzo ważna postać dla Kaszubów, urodził się w Kościerzynie,  zatem należało Go uhonorować, tym bardziej, że poprzedni pomnik (a właściwie popiersie) zaczął się rozpadać.

Niewątpliwie będzie to następna ciekawa atrakcja dla turystów, a ja jako przewodnik z satysfakcją będę opowiadać o A. Majkowskim i jego dokonaniach dla Kaszubów i Kaszub.

Poniżej tekst Prof. zw. dr. hab. Tadeusza Linknera ze strony https://literat.ug.edu.pl/remus/0099.htm

ALEKSANDER MAJKOWSKI

Majkowski jest znanym i uznanym pisarzem kaszubskim, autorem wierszy, dramatów i powieści. Urodził się 17 lipca 1876 w kaszubskiej Kościerzynie jako syn Jana i Józefiny z Basków. Szkołę powszechną i progimnazjum ukończył w rodzinnym mieście, natomiast gimnazjum w 1895r. w Chojnicach. Po dwóch latach, kiedy znalazły się pieniądze, rozpoczął studia medyczne w Berlinie. Był tam trzy lata, doświadczając umyślnie lub bezwiednie europejskiego modernizmu. W Berlinie poznał nie tylko w świat nauki, ale zapewne i artystycznej bohemy, wśród której szczególnie głośne było nazwisko Stanisława Przybyszewskiego. Chociaż nie wiadomo, czy się znali, to mieli tego samego krawca – Władysława Berkana, który w swoim pamiętniku zarówno o jednym, jak drugim nie zapomniał napisać. Potem Majkowski kontynuował studia w Gryfii (Greifswald), gdzie odbył przyspieszony kurs historii Pomorza i Kaszub. Relegowany pod koniec lutego 1901 roku z tej uczelni za patriotyczną działalność, przeniósł się do Monachium i jesienią rozpoczął dalsze studia. Ponieważ w Monachium, tej drugiej po Berlinie stolicy europejskiego modernizmu, były korzystne warunki dla poznawania ówczesnej literatury i sztuki, więc Majkowski wiele z tego skorzystał.

Był już autorem napisanego w berlińskich czasach kaszubskim językiem satyrycznego poematu Jak w Koscérznie koscelnégo obrelë, abo pięc kawalerów a jednô jedynô brutka, wydanego w Gdańsku roku 1899, tu zaś w roku 1903 rozpoczął pracę nad kolejnym utworem, dla którego znacząca była modernistyczna aura tego miasta i nieobojętny jej satanizm, jeżeli była to powiastka o kaszubskim diable Jak Smętk po swiece wędrowoł (1903). Inicjowała ona powstałą w następnych latach kaszubską epopeję o Remusie. Zresztą jej bohater, wędrujący ze swoją taczką po Kaszubach, oraz Smętek pojawili się już w humorystycznym poemacie o Kościerzynie.

Po Monachium, gdzie w 1903 roku Majkowski ukończył studia medyczne, następnym etapem jego europejskich peregrynacji, jako żywo przypominających Remusowe wędrowanie po Kaszubach, okazał się Zürich. W tym mieście napisał pracę doktorską o zatruciu krwi ołowiem, którą obronił we wrześniu 1904 roku w Monachium. Praktykę lekarską rozpoczął jako asystent w szpitalu Najświętszej Marii Panny w Gdańsku. Tam również zajął się w 1905 roku praca dziennikarską, redagując w „Gazecie Gdańskiej” kaszubski dodatek „Drużba”. Natomiast w Poznaniu wydał tomik poezji Śpiewe i frantówci (1905). Do Kościerzyny powrócił pod koniec tegoż roku. W latach 1906-1911 zajmował się w swoim mieście nie tylko leczeniem, ale także pracą społeczną, działalnością kulturalną i antygermanizacyjną. Tu rozpoczął redagować w 1908 roku kaszubskiego „Gryfa” i założył w roku 1909 Towarzystwo Czytelni Ludowych.

Kiedy w 1911 roku przeprowadził się do Sopotu, zajął się współorganiozwaniem w Gdańsku Towarzystwa Młodokaszubów i tworzeniem Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego, które zaistniało w Sopocie w roku 1913. Tu prowadził również praktykę lekarską i tutaj zastał go wybuch I wojny światowej. Powołany do niemieckiej armii, przebywał najpierw jako lekarz wojskowy w Chełmnie, potem w Piławie, Królewcu i Krakowie, na Ukrainie, w Rumunii i we Francji. Do Sopotu powrócił w lipcu roku 1918 i niemal natychmiast zajął się sprawą polską i kaszubską na Pomorzu, redagując w roku 1919 „Dziennik Gdański” i zajmując się w latach 1919-1920 kwestią niepodległościową. Pełnił m. in. służbę w Komisji Międzynarodowej ustalającej granicę polsko-niemiecką, założył w roku 1920 w Grudziądzu Radę Pomorską i był jej prezesem.

W roku 1921 ożenił się i zamieszkał w Kartuzach. Jako lekarz powiatowy zajął się leczeniem i wrócił do pracy redakcyjnej i pisarskiej. Redagował w latach 1921-1923 i 1925 „Pomorzanina” i „Gryfa”. Zajął się pisaniem Życia i przygód Remusa, ogłaszając fragmenty tej kaszubskiej epopei m. in. w roku 1922 i 1923 w „Gryfie” i w „Pomorzaninie”, a potem jej pierwszą część w Kartuzach w roku 1930. Wydania całej powieści jednak nie doczekał. Zmarł rok przed jej toruńska edycją – 10 lutego roku 1938.

Tę powieść, nazwaną nie przypadkiem przez Majkowskiego „zwierciadłem kaszubskim” tworzą trzy części: Na pustkowiu, Na swobodzie i w niewoli, Smętk. Opowiadają one koleje życia tytułowego bohatera i są zarazem etapami jego ideowej i psychicznej ewolucji. Ponieważ akcja utworu dzieje się w drugiej połowie XIX wieku na Kaszubach, więc pragnie on spełnić się jako obrońca tej ziemi i jej ludu. Narrator zapamiętał Remusa z dzieciństwa, kiedy to widywał go z wózkiem pełnym dewocjonaliów i książek na Kaszubach. Wszyscy uważali go za niespełna rozumu, gdy swą niewyraźną mowa opowiadał o królewnie i zapadłym zamku. O jego życiu, które od pastuszej służby w Lipińskich Pustkach u gospodarza Zabłockiego się rozpoczęło, a nieudaną batalią ze Smętkiem się skończyło, dowiadujemy się z jego wspomnień, które po sobie zostawił u nauczyciela w Lipnie dla tego, który kiedyś chciał podobnie jak on wybawić z zaklętego zamku królewiankę. Bowiem w postaci Remusa i jego onirycznej baśni Majkowski przedstawił nie tylko tragedię germanizowanych Kaszubów, ale ideę ich wyzwolenia i powrotu kaszubskiej ziemi do dawnej świetności. Aby to się stało, Kaszubi powinni stać się silnymi duchem i myślą.

Że zamysł ten nie był obcy Majkowskiemu już w pierwszych chwilach twórczych zmagań ze słowem, dowodził nie tylko młodzieńczy poemat, czy późniejsze wiersze, ale także pisana niemal równolegle z Remusową epopeją Historia Kaszubów (1938) i nieukończona powieść Pomorzanie. Sprawie kaszubskiej służyły także prace publicystyczne Majkowskiego, jak literacki szkic Hieronim Derdowski (1911), przewodnik po Szwajcarii Kaszubskiej Zdroje Raduni (1913) i wiele artykułów pisanych do wielu pism w Gdańsku, na Pomorzu i w Polsce. Także pozostawiony w rękopisie Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914, który doczekał się pełnego wydania dopiero teraz, nie był wolny od myśli o Kaszubach i ich przyszłości.

TADEUSZ LINKNER

LITERATURA

– A. Majkowski, Jak w Koscérznie koscelnégo obrelë, abo pięc kawalerów a jednô jedynô brutka. W osem spiewach, Gdańsk 1899.
– A. Majkowski, Wiersze i frantówci. Zebrał, opracował i słownikiem opatrzył Leon Roppel, Gdynia 1957.
– A. Majkowski, Żëcé i przigodë Remusa. Życie i przygody Remusa. Część I – III, Przeł. Lech Bądkowski. Wstęp Wojciech Kiedrowski, Oficyna CZEC, Gdańsk 1995.
– A. Majkowski, Historia Kaszubów, Gdańsk 1991.
– A. Majkowski, Pomorzanie, „Kaszëbë” 1958, nr 6; 1970, nr 3.
– A. Majkowski, Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914, Z rękopisu odczytał i opracował, wstępem i przypisami opatrzył Tadeusz Linkner, Wejherowo – Pelplin 2000.
– R. Ostrowska, I. Trojanowska, Bedeker kaszubski, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1978.
– T. Linkner, Heroiczna biografia Remusa. W zwierciadle mitu i kaszubskich wierzeń, Oficyna CZEC, Gdańsk 1996.
– Życie i twórczość Aleksandra Majkowskiego. Materiały z konferencji naukowej. Wejherowo 4 X 1996, Pod redakcją Józefa Borzyszkowskiego, Wejherowo 1997.
– Majkowski Aleksander, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984.